Εισαγωγή
Στη σύγχρονη κοινωνία και με το σύγχρονο τρόπο ζωής καθημερινά παράγονται μεγάλες ποσότητες αποβλήτων. Τα συστήματα διαχείρισης των αποβλήτων έχουν τοπικό χαρακτήρα, δηλαδή αφορούν συνήθως μία πόλη ή μία περιφέρεια. Το νομοθετικό πλαίσιο όμως της διαχείρισης των αποβλήτων ορίζεται από την εκάστοτε κυβέρνηση, σε εθνικό επίπεδο. Ο λόγος που η οργάνωση της διαχείρισης των αποβλήτων γίνεται από τους τοπικούς φορείς έχει να κάνει με το γεγονός ότι η ποσοτική και ποιοτική σύνθεση των αποβλήτων δεν είναι ίδια σε κάθε περιοχή αλλά διαφοροποιείται ανάλογα με την εκάστοτε περιοχή. Για παράδειγμα, σε άλλες περιοχές η κύρια απασχόληση είναι η κτηνοτροφία ενώ σε άλλες περιοχές η βιομηχανία. Επίσης, κάθε περιφέρεια ή πόλη έχει διαφορετικά οικονομικά δεδομένα (Μουτάφης, 2018).
Διαχείριση των αποβλήτων
Για τη σωστή διαχείριση των στερεών αποβλήτων, σύμφωνα με τη Eurostat, γίνεται μια ιεράρχηση των επιλογών για τη διαχείριση τους, από την λιγότερο στην περισσότερο επιθυμητή επιλογή. Σύμφωνα με αυτή την ιεράρχηση, οι επιλογές είναι:
- Η πρόληψη
- Η ελαχιστοποίηση
- Η επαναχρησιμοποίηση
- Η Ανακύκλωση
- Η ανάκτηση ενέργειας
- Η τελική διάθεση
Η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί τη μείωση κατά 35% μέχρι το 2020 της συνολικής ποσότητας των βιοαποικοδομήσιμων αστικών αποβλήτων, στα οποία ανήκουν και τα χρησιμοποιημένα μαγειρικά φυτικά έλαια και ζωικά λίπη και τα απόβλητα και ληγμένα τρόφιμα από τα εστιατόρια, σουπερμάρκετ κ.ά.Τα κύρια αναμενόμενα οφέλη της ορθολογικής διαχείρισης των συγκεκριμένων αποβλήτων είναι η μεγαλύτερη αποδοτικότητα από οικονομικής πλευράς (μείωση κόστους διαχείρισης αποβλήτων, κέρδη από την παραγωγή ενέργειας), ο περιορισμός των εμποδίων που αντιμετωπίζουν οι δραστηριότητες ανακύκλωσης και η ιδανικότερη για το περιβάλλον αξιοποίηση των σχετικών δαπανών (μείωση της ρύπανσης του υδροφόρου ορίζοντα και μείωση των εκπομπών των αερίων που ευθύνονται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου).
Η διαχείριση των αποβλήτων διέπεται από τις ακόλουθες αρχές (ΚΥΑ 50910):
- Την αρχή της προφύλαξης και της πρόληψης δημιουργίας αποβλήτων, σύμφωνα με την οποία επιδιώκεται ο περιορισμός του συνολικού όγκου των αποβλήτων και η μείωση των επιβλαβών συνεπειών για την υγεία και το περιβάλλον, μέσω της επαναχρησιμοποίησης, της ανάκτησης υλικών και της ανακύκλωσης, καθώς και της ανάκτησης ενέργειας χωρίς ρύπανση του περιβάλλοντος, ώστε να μειώνεται η ποσότητα των αποβλήτων προς τελική διάθεση, λαμβάνοντας υπόψη το οικονομικό και κοινωνικό κόστος.
- Την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» με έμφαση στην ευθύνη εκείνου που παράγει τα απόβλητα.
- Την αρχή της εγγύτητας, σύμφωνα με την οποία επιδιώκεται τα απόβλητα να οδηγούνται σε μία από τις πλησιέστερες εγκεκριμένες εγκαταστάσεις επεξεργασίας ή και διάθεσης, εφόσον αυτό είναι περιβαλλοντικά αποδεκτό και οικονομικά εφικτό.
- Την αρχή της επανόρθωσης των ζημιών στο περιβάλλον.
Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ)
Το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) διαμορφώνεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας και το Υπουργείο Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης και αποτελεί τον πολιτικό και στρατηγικό σχεδιασμό για τη διαχείριση των ρευμάτων των αποβλήτων. Σύμφωνα με αυτό γίνεται η κατάρτιση των Ειδικών Εθνικών Σχεδίων Διαχείρισης Αποβλήτων για τα ειδικά ρεύματα αποβλήτων της Ελλάδας. Έτσι, επιτυγχάνεται η καθιέρωση της χωριστής συλλογής των βιοαποβλήτων και η οργάνωση δικτύου ανάκτησης των βιοαποβλήτων. Σκοπός του είναι η μείωση της παραγωγής αποβλήτων, η μείωση των αρνητικών συνεπειών τόσο της παραγωγής όσο και της διαχείρισης των αποβλήτων, η αύξηση της αποδοτικότητας των πόρων που χρησιμοποιούνται και η προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας.
Κομποστοποίηση
Ιδανικός τρόπος για την ανακύκλωση οργανικών αποβλήτων είναι η κομποστοποίηση. Το οργανικό κομπόστ μπορεί να συνεισφέρει σε αρκετούς ευεργετικούς σκοπούς όταν εφαρμόζεται στη γη. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν πηγή οργανικής ύλης για τη διατήρηση ή τη δημιουργία αποθεμάτων εδαφικού χούμους, απαραίτητο για την κατάλληλη δομή του εδάφους και την ικανότητα συγκράτησης του νερού. Επίσης, μπορεί να βελτιώσει την ανάπτυξη και το σθένος των σπαρτών στη γεωργία. Ακόμα, μπορεί να ενισχύσει την αντίσταση των φυτών σε ασθένειες. Περιέχει θρεπτικά συστατικά συμπεριλαμβανομένου του αζώτου, του φωσφόρου και μια ποικιλία από απαραίτητα ιχνοστοιχεία. Τα θρεπτικά συστατικά κάθε κομπόστ εξαρτώνται από την ποιότητα του υποστρώματος (Δασκαλούδης, 2018).
Θερμική επεξεργασία
Ένας επιπλέον τρόπος επεξεργασίας των οργανικών αποβλήτων είναι η θερμική επεξεργασία, διαδικασία ιδιαιτέρως σημαντική, καθώς συμβάλλει τόσο στη μείωση του όγκου των στερεών αποβλήτων όσο και στην ανάκτηση ενέργειας. Κατά τη θερμική επεξεργασία λαμβάνει χώρα η μετατροπή των αποβλήτων σε αέρια, υγρά και στερεά προϊόντα με την ταυτόχρονη έκλυση σημαντικών ποσοτήτων θερμικής ενέργειας. Η επιτυχής εφαρμογή της θερμικής επεξεργασίας απαιτεί τη γνώση της σύστασης των αποβλήτων και της θερμογόνου δύναμης τους. Οι σημαντικότερες κατηγορίες θερμικής επεξεργασίας είναι η αποτέφρωση, η πυρόλυση και η αεριοποίηση (Μουτάφης, 2018).
Ελληνική πραγματικότητα
Στην Ελλάδα, το πρόβλημα διαιωνίζεται, παρά το γεγονός ότι έχει καταδικαστεί και πληρώνει εξαμηνιαία πρόστιμα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την σκανδαλώδη διαχείριση των απορριμμάτων σε πολλές περιοχές της χώρας. Τα κυριότερα ζητήματα εντοπίζονται στις χαμηλές επιδόσεις της Ελλάδας στη χωριστή συλλογή των αποβλήτων και στη μη επίτευξη του επιθυμητού στόχου ανακύκλωσης, στη λειτουργία χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων (ΧΑΔΑ) και στη μη αποκατάστασή τους (παρά τις δεσμεύσεις προς την Ε.Ε.) (Κόλλιας, 2020).
Δεδομένης της κατάστασης, όλο και περισσότεροι επιχειρηματίες αποφασίζουν να συμμετάσχουν στην ανακύκλωση των οργανικών αποβλήτων, δίνοντας το σωστό παράδειγμα στη χώρα. Αποφασίζουν να διαθέσουν τα προϊόντα τους «διαφορετικά», προσφέροντάς τα δηλαδή στους έχοντες ανάγκη. Εδώ και έξι μήνες η αλυσίδα σουπερμάρκετ «ΑΒ Βασιλόπουλος» μαζί με το «Μπορούμε» ξεκίνησαν ένα πιλοτικό πρόγραμμα διάθεσης αυτών των προϊόντων σε τρία καταστήματα στην Αττική (Φωτιάδη, 2008).
Ποσοστά αποβλήτων στην Ευρώπη και στην Ελλάδα
Σύμφωνα με τη Eurostat, η οποία βασίζεται αποκλειστικά σε στοιχεία που συλλέχθηκαν σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 2150/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τις στατιστικές των αποβλήτων, παρουσιάζεται παρακάτω.
Το μεγαλύτερο μέρος των δημοτικών αποβλήτων της Ελλάδας καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής (81%, έναντι 31% κατά μέσο όρο για την ΕΕ-28), ενώ μόλις το 16% ανακυκλώνεται (ΕΕ 27%) και 3% λιπασματοποιείται (ΕΕ 15%).
Όσον αφορά στην «καθαρή» ανακύκλωση των δημοτικών απορριμμάτων πανελλαδικά (δηλαδή χωρίς τους μπλε κάδους, τις μικρές μπαταρίες και τις οικιακές ηλεκτρικές συσκευές), φτάνει μόλις το 4,69%. Το 2016 στην Ελλάδα ανακυκλώθηκαν 15,81 κιλά / κάτοικο όταν ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 110 κιλά / κάτοικο.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις του υπουργείου Περιβάλλοντος, η πλήρης εφαρμογή της υφιστάμενης νομοθεσίας μπορεί να δημιουργήσει περισσότερες από 15.900 θέσεις εργασίας και να αυξήσει τον ετήσιο κύκλο εργασιών του τομέα διαχείρισης αποβλήτων κατά 1,6 δις ευρώ (Τράτσα, 2017).
Ποσοστά ανακύκλωσης στην Ελλάδα
Την ίδια ώρα, τα ποσοστά ανακύκλωσης στη χώρα μας είναι απογοητευτικά, καθώς αγγίζουν συνολικά το 19%, εκ των οποίων το 4% είναι κομποστοποίηση. «Στόχος της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι το 2020 το ποσοστό της ανακύκλωσης να φθάσει το 50%. Στην Ελλάδα περίπου το 80% καταλήγει σε ΧΑΔΑ και σε ΧΥΤΑ. Ενδεικτικά είναι τα στοιχεία της Eurostat για το 2016 από τα οποία προκύπτει ότι από τους 5.354.000 τόνους απορριμμάτων που «παρήχθησαν» στην Ελλάδα, οι 4.415.000 τόνοι κατέληξαν σε χωματερές, περίπου 730.000 τόνοι πήγαν προς ανακύκλωση και 183.000 τόνοι προς κομποστοποίηση (Καραμανώλη, 2018).
Διαχείριση αποβλήτων από τους δήμους
Για την διαχείριση των οργανικών απορριμμάτων, ο κάθε Δήμος λειτουργεί διαφορετικά.
Μετά τα εντυπωσιακά αποτελέσματα στην αξιοποίηση των βιοαποβλήτων, μέσω του προγράμματος Waste4Think, ο Δήμος Χαλανδρίου εξασφάλισε τη συμμετοχή του και στο πρόγραμμα «Horizon 2020 FoodRUs», που στόχο έχει τη δημιουργία ενός καινοτόμου, συνεργατικού, κυκλικού τροφικού συστήματος για τη μείωση των τροφικών αποβλήτων και των απωλειών στην αγρο-διατροφική αλυσίδα.
Η κυκλική οικονομία και η οικονομία χαμηλού άνθρακα είναι θεμελιώδη στοιχεία του πανευρωπαϊκού και παγκόσμιου πρότυπου οικονομικού μοντέλου. Κεντρικός στόχος του νέου αυτού «πράσινου μοντέλου ανάπτυξης» είναι η παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών με λιγότερους και πιο «πράσινους πόρους» με παράλληλη ελαχιστοποίηση ή και μηδενισμό των αποβλήτων σε όλα τα στάδια παραγωγής, αλλά και μετά το τέλος του κύκλου ζωής των προϊόντων (Αραβώσης, 2020).
Το FoodRUs -που θα υλοποιηθεί στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος για την έρευνα και την καινοτομία HORIZON 2020- στοχεύει στην ανάπτυξη και εφαρμογή στρατηγικών που θα περιορίσουν τις απώλειες σε όλη την τροφική αλυσίδα –από την παραγωγή έως την τελική κατανάλωση σε επίπεδο νοικοκυριών- και θα οδηγήσουν στην αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των τροφικών πόρων. Συγκεκριμένα, θα αναπτυχθούν 23 καινοτόμες τεχνικές, κοινωνικές, οικονομικές, νομικές, εκπαιδευτικές και οργανωτικές λύσεις, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις που παρουσιάζουν στην Ευρώπη, οι τρεις πιο σημαντικές αλυσίδες τροφών.
Με το νέο πρόγραμμα «Horizon 2020 FoodRUs» ο Δήμος Χαλανδρίου θα αποκτήσει πολύτιμη τεχνογνωσία και για το εξίσου κρίσιμο θέμα της μείωσης των τροφικών αποβλήτων. Στο τέλος του προγράμματος θα έχει δημιουργηθεί μια μεγάλη παρακαταθήκη για την ορθή διαχείριση σε όλα τα στάδια της τροφικής αλυσίδας, από την παραγωγή έως την κατανάλωση και βέβαια την καλύτερη αξιοποίηση των βιοαπλοβλήτων μετά την απόρριψη.
Στόχοι προτεραιότητας
Σύμφωνα με τη Eurostat, η κατάλληλη διαχείριση των αποβλήτων αποτελεί βασικό στοιχείο για την εξασφάλιση της αποδοτικής χρήσης των πόρων και της βιώσιμης ανάπτυξης των ευρωπαϊκών οικονομιών.
Ως εκ τούτου, η αναθεωρημένη οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα του 2008 εισήγαγε μια ιεράρχηση πέντε βαθμίδων, όπου η πρόληψη είναι η βέλτιστη επιλογή, ακολουθούμενη από την επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση και άλλες μορφές ανάκτησης, με την υγειονομική ταφή ως έσχατη λύση. Σύμφωνα με την εν λόγω ιεράρχηση, το 7th Environment Action Programme ορίζει τους ακόλουθους στόχους προτεραιότητας για την πολιτική στον τομέα των αποβλήτων στην ΕΕ:
- μείωση της ποσότητας των παραγόμενων αποβλήτων
- μεγιστοποίηση της ανακύκλωσης και της επαναχρησιμοποίησης
- περιορισμό της αποτέφρωσης στα μη ανακυκλώσιμα υλικά
- σταδιακή κατάργηση της υγειονομικής ταφής για τα μη ανακυκλώσιμα και μη ανακτήσιμα απόβλητα
- διασφάλιση της πλήρους εφαρμογής των στόχων πολιτικής για τα απόβλητα σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ
Υποχρεωτική δήλωση συσκευασιών
Η Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ) αναφέρει ποιες συσκευασίες πρέπει να δηλώσει και να εισφέρει για αυτές ο υπόχρεος συσκευαστής στο σύστημα της ΕΕΑΑ. Σύμφωνα με τις διατάξεις του Νόμου, κάθε υπόχρεος διαχειριστής συσκευασιών πρέπει να δηλώσει όλες τις συσκευασίες (πρωτογενείς, δευτερογενείς και τριτογενείς) όλων των προϊόντων/αγαθών που διαθέτει στην ελληνική αγορά και τα απόβλητα των συσκευασιών που αφορούν στη δραστηριότητά του και προέρχονται από οποιαδήποτε υλικό (πρώτη ύλη ή/και επεξεργασμένο υλικό) και από όλες τις πηγές (οικίες, εμπόριο, βιομηχανία κ.λπ.).
Ενίσχυση εγκαταστάσεων διαχείρισης αποβλήτων
Είναι σημαντικό να χρηματοδοτηθούν επενδυτικά σχέδια για την επιχειρηματική αξιοποίηση υγρών και στερεών αποβλήτων, προκειμένου τα απόβλητα ύστερα από επεξεργασία να μπορούν να επανεισαχθούν στον κύκλο παραγωγής και να επαναχρησιμοποιηθούν ως πρώτες ύλες, υλικά ή ουσίες με σκοπό να εξυπηρετήσουν και πάλι είτε την αρχική τους χρήση είτε άλλες χρήσεις. Μέσω της ενίσχυσης των επιχειρήσεων επιδιώκεται ο προσανατολισμός της επιχειρηματικής δραστηριότητας στον τομέα της διαχείρισης/ εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων και η κάλυψη της αλυσίδας προστιθέμενης αξίας σε σύγχρονες εγκαταστάσεις που προβαίνουν σε ορθολογικές πρακτικές εργασιών ανακύκλωσης
Χώροι Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων (ΧΥΤΑ)
Στους ΧΥΤΑ, τα απόβλητα τοποθετούνται σε στρώσεις, συμπιέζονται και καλύπτονται με κατάλληλο αδρανές υλικό σε καθημερινή βάση. Έχουν χρόνο ζωής περίπου 30 χρόνια και όταν ο χώρος διάθεσης φθάσει στην τελική του χωρητικότητα, τοποθετείται τελική στρώση αδρανούς υλικού και στρώμα χώματος κατάλληλο για δενδροφύτευση και αποκατάσταση του τοπίου.
Βιβλιογραφία
Αραβώσης Κ, (2020), Η κυκλική οικονομία, μοχλός επενδύσεων και ανάπτυξης για την Ελλάδα, (https://www.kathimerini.gr/economy/561111712/i-kykliki-oikonomia-mochlos-ependyseon-kai-anaptyxis-gia-tin-ellada/?fbclid=IwAR1nDCPQ1XfBdAM4_icBJxgIKtFaoCZgzzb6Uw-yd3KtJfJ_dmIHxMkWej0)
Δασκαλούδης Ι, (2018), Αξιολόγηση της διαδικασίας και του τελικού προϊόντος της κομποστοποίησης υπολειμμάτων τροφών σε συνδυασμό με ελαιουργικά απόβλητα, ((https://hellanicus.lib.aegean.gr/handle/11610/19454)
Καραμανώλη Ε, (2018), Ουραγός στην ανακύκλωση η Ελλάδα των χωματερών, (https://www.kathimerini.gr/society/999148/oyragos-stin-anakyklosi-i-ellada-ton-chomateron/)
Κόλλιας Φ, (2020), Τριτοκοσμική εικόνα στη διαχείριση αποβλήτων, (https://www.euro2day.gr/news/economy/article/2041718/tritokosmikh-eikona-sth-diaheirish-apovlhton.html)
Μουτάφης Ε, (2018), Διαχείριση οργανικών αποβλήτων με κομποστοποίηση και επιλογή κατάλληλων δομικών υλικών, (http://ikee.lib.auth.gr/record/297593/files/GRI-2018-21426.pdf)
Τράτσα Μ, (2017), Βαριά πρόστιμα σε πολίτες, δήμου και εταιρείες που δεν ανακυκλώνουν, (https://www.tovima.gr/2017/10/05/society/baria-prostima-se-polites-dimoys-kai-etaireies-poy-den-anakyklwnoyn/)
Φωτιάδη Ι, (2008), Που καταλήγουν τελικά τα «ληγμένα τρόφιμα»; (https://www.kathimerini.gr/society/505193/poy-kataligoyn-telika-ta-ligmena-trofima/)
Ιστοσελίδες
Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) (2020-2030) http://www.opengov.gr/minenv/wp-content/uploads/downloads/2020/08/%CE%95%CE%A3%CE%94%CE%91-%CE%94%CE%99%CE%91%CE%92%CE%9F%CE%A5%CE%9B%CE%95%CE%A5%CE%A3%CE%97-6-8-2020.pdf
Ελληνική Εταιρία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ) https://www.herrco.gr/
ΕΣΠΑ https://www.espa.gr/el/Pages/ProclamationsFS.aspx?item=4916
Συλλογικά Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης Αποβλήτων (ΣΣΕΔ) https://www.anakyklosianthess.gr/%CF%83%CF%85%CF%83%CE%BA%CE%B5%CF%85%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B5%CF%82-%CE%B1%CF%80%CF%8C%CE%B2%CE%BB%CE%B7%CF%84%CE%B1-%CF%83%CF%85%CF%83%CE%BA%CE%B5%CF%85%CE%B1%CF%83%CE%B9%CF%8E%CE%BD/%CF%83%CF%85%CE%BB%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CE%AC-%CF%83%CF%85%CF%83%CF%84%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1-%CE%B5%CE%BD%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CE%B4%CE%B9-2/
Συντονιστική Εθνική Αρχή (ΣΕΑ) Κατευθυντήριες οδηγίες διαχείρισης αποβλήτων http://psekastika.minagric.gr/images/pdf/instructions-waste-management-plant.pdf
Φορείς Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦΟΣΔΑ) https://www.ekke.gr/projects/estia/Cooper/Pandoiko_Trix/Eis_Barelidi.htm Δήμος Χαλανδρίου https://www.chalandri.gr/uncategorized/62214/
