Τα ιερά βιβλία των διαφόρων θρησκειών προτρέπουν τους πιστούς να απέχουν από συγκεκριμένες τροφές και να επιλέγουν κάποιες άλλες. Αυτοί οι κανόνες κρύβουν ανησυχίες και φιλοσοφίες που αφορούν την υγεία και ευημερία των ανθρώπων.
Όπως στον Χριστιανισμό με τη νηστεία, έτσι και σε πολλές άλλες θρησκείες, χρησιμοποιείται ή επιβάλλεται η χορτοφαγία για την αποτοξίνωση του οργανισμού, με την παρότρυνση των πιστών να επικεντρωθούν στην πίστη τους. Μέσα από κανόνες που έχουν γραφτεί στις διάφορες θρησκείες, κατανοούμε ότι γίνεται μια προσπάθεια προώθησης της χορτοφαγίας ως ένας υγιής τρόπος ζωής, που βοηθάει όχι μόνο τον άνθρωπο, αλλά και το περιβάλλον. Τα τρόφιμα αποτελούν ένα σημαντικό μέρος των θρησκευτικών συμβόλων, των τελετουργιών και των εθίμων, καθώς στέκονται ως εργαλείο επικοινωνίας με τον Θεό ως απόδειξη πίστης και πειθαρχίας μέσα από τη νηστεία.
Παρακάτω, αναφέρονται οι μεγάλες θρησκείες που υποστηρίζουν έναν φυτοφαγικό τρόπο ζωής και οι λόγοι που τον μεταλαμπαδεύουν στους πιστούς τους.
Χριστιανισμός
Στον Χριστιανισμό, σύμφωνα με το ευαγγέλιο, δεν απαγορεύεται κάποια τροφή γιατί ο Θεός όλα τα δημιούργησε για να τα προσφέρει στον άνθρωπο. Ωστόσο, η ζωή πρέπει να έχει σαν βάση το μέτρο και την οικολογική ισορροπία. Η νηστεία κατέχει κεντρική θέση στη ζωή της εκκλησίας και προετοιμάζει τους πιστούς για τις μεγάλες εορτές της Γέννησης του Χριστού, της Ανάστασης και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Σύμφωνα με την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, οι βασικές περίοδοι της νηστείας είναι η νηστεία των Χριστουγέννων (απαγόρευση κρέατος, γαλακτοκομικών και αυγών), η νηστεία της Τυρίνης (απαγόρευση κρέατος), η Μεγάλη Σαρακοστή ((απαγόρευση κρέατος, γαλακτοκομικών και αυγών) και η νηστεία του Δεκαπενταύγουστου (απαγόρευση κρέατος, γαλακτοκομικών και αυγών). Επίσης, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, 2 φορές την εβδομάδα, την Τετάρτη και την Παρασκευή, απαγορεύεται η κατανάλωση κρέατος, γαλακτοκομικών, αυγών και λαδιού.
Κατά τη διάρκεια της νηστείας οι πιστοί απέχουν από την κατανάλωση ζωικών και γαλακτοκομικών προϊόντων, κρέατος, ιχθύων, αυγών, γάλακτος , ελαίου (εκτός από ελιές),τη κατανάλωση κρασιού και κατ’ επέκταση των οινοπνευματωδών ποτών. Τα ιερά βιβλία των Ορθοδόξων Χριστιανών συνιστούν στους πιστούς αποχή από τροφή περίπου 180-200 ημέρες ετησίως.
Στο πνεύμα των θρησκειών της αρχαίας Ελλάδας η νηστεία παρουσιάζεται ως μια μέθοδος εξιλέωσης και κάθαρσής και θεωρείτο ως δοκιμασία. Συντελούσε δε, στην ανθρώπινη εξαΰλωση καθιστώντας τους άξιους να προσεγγίσουν τους θεούς και να οδηγηθούν στη «θέωση».
Οι σοφοί της αρχαίας Ελλάδας, όπως ο Αριστοτέλης και ο Γαληνός χρησιμοποίησαν τον όρο Μακροβιοτική διτροφή, ώστε να περιγράψουν ενός φυσικό τρόπο ζωής που προήγαγε την υγιεινή ζωή και το ευ ζην, αποφεύγοντας παράλληλα «ακραίες» τροφές ,όπως το κρέας, και τα γαλακτοκομικά, που έτειναν να δημιουργούν ενεργειακές ανισορροπίες και ασθένειες.
Ετυμολογικά, η λέξη μακροβιοτική σημαίνει «μακρύς – βίος» και χρησιμοποιήθηκε από τον Ιπποκράτη, πατέρα της ιατρικής, στην περιγραφή ενός μοντέλου ανθρώπου, το οποίο είναι πραγματικά υγιές και υπεραιωνόβιο.
Όπως φαίνεται, η Ορθόδοξη Χριστιανική Νηστεία, μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια περιοδική χορτοφαγία, όπου άλλες μέρες επιτρέπεται η κατανάλωση ψαριού, θαλασσινών και άλλες ταυτίζεται με αυστηρή χορτοφαγία. Έρευνες που μελέτησαν την επίδραση της Ορθόδοξης Χριστιανικής Νηστείας στη διατροφή και την υγεία, φάνηκε ότι η αύξηση στην κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, συνεπάγεται αυξημένη πρόσληψη φυτικών ινών και φυλλικού οξέος, μείωση στην πρόσληψη επιβλαβών κορεσμένων λιπαρών, με συνεπακόλουθες ευεργετικές επιδράσεις στη μείωση της ολικής και LDL (κακής)-χοληστερόλης.
Βουδισμός και Τζαινισμός
Η ιστορία της χορτοφαγίας ξεκινούν από τις πηγές του Τζάιν και του Βουδισμού, όπου η αρχή της μη βίας προς τα ζώα ήταν ένα καθιερωμένος κανόνας και στις δύο θρησκείες ήδη από τον 6ο αιώνα π.Χ. Ο Parshva, ο πρώτος ηγέτης του Τζάιν, τον οποίο οι σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν ιστορική μορφή, λέγεται ότι είχε κηρύξει μη βία. Ο αρχαίος Ινδός φιλόσοφος Valluvar έγραψε ένα αποκλειστικό κεφάλαιο για την αυστηρή χορτοφαγία ή τη χορτοφαγία στο έργο Tirukkural, δίνοντας σαφή έμφαση στη δίαιτα που δεν προέρχεται από ζώα.
Η χορτοφαγική διατροφή Τζαιν είναι μία από τις πιο αυστηρές μορφές διατροφής με πνευματικά κίνητρα στην ινδική υποήπειρο και πέρα από αυτήν. Η Τζαιν κουζίνα είναι πλήρως για χορτοφάγους και αποκλείει, επίσης, κρεμμύδια, πατάτες, μελιτζάνες και σκόρδο.
Ο Βουδισμός για τους περισσότερους εκ των πιστών είναι η θρησκεία της μεταθανάτιας ζωής, οι οποίοι επιδιώκουν την αναγέννηση σ΄ έναν από τους κόσμους στους οποίους βρίσκονται οι γνωστοί Βούδες και Μποντισάτβες.
Ο Βουδισμός υποστηρίζει ότι η ύπαρξη είναι πόνος.Το μονοπάτι που οδηγεί στην κατάπαυση του πόνου αποτελείται από οκτώ στάδια που είναι γνωστά σαν «οκταπλό ευγενές μονοπάτι»: κατανόηση – σκέψη – λόγος – δράση – τρόπος ζωής – προσπάθεια – προσοχή – αυτοσυγκέντρωση.
Με ιδανικό τους την αποφυγή πρόκλησης βλάβης σε ζωντανό οργανισμό, υποχρέωση που σχετίζεται και με τη μετενσάρκωση, αποφεύγουν την κατανάλωση κρέατος ,κυρίως βοδινού λόγω του ότι υπήρξε η μετεμψύχωση του Βούδα σε διάφορες μορφές ζώων ,προτού ντυθεί την ανθρώπινη μορφή.
Η κατανάλωση προϊόντων από νεκρά ζώα απαγορεύεται. Οι Βουδιστές είναι υπέρμαχοι του να προκαλούν όσο το δυνατόν λιγότερη βία στα ζώντα πλάσματα, αποφεύγοντας τις ρίζες και τους βολβούς (Salter 2006,σ.165).Εκτός από το κρέας, αποφεύγουν, επίσης, τα αυγά, το γάλα, αλλά και το μέλι, γλυκά φρούτα, κβάς (ένα παραδοσιακό αναψυκτικό), αλκοόλ – όλα που προκαλούν τη ζύμωση, γιατί και οι μικροοργανισμοί είναι ζωντανές υπάρξεις. Ο κυρίαρχος πνευματικός στόχος της εν λόγω πίστης είναι η ψυχική απελευθέρωση και αποτίναξη από τυχόν δεσμά της ύλης.
Ινδουισμός
Οι Ινδουιστές, κατά κανόνα, απέχουν από οποιαδήποτε τροφή καθυστερεί την πνευματική και σωματική ανάπτυξη. Η χορτοφαγία κυριαρχεί στην Ινδουιστική θρησκεία, καθότι συχνά αποφεύγονται τροφές που η παρασκευή τους προκαλεί πόνο στα ζώα και επιβαρύνει το «karma» τους, όπως υπαγορεύουν οι κανόνες του Ινδουισμού.
Κρέατα όπως το χοιρινό, οι καμήλες, οι πάπιες, τα πουλερικά και τα θαλασσινά απαγορεύονται. Για τον Ινδουισμό, η αγελάδα θεωρείται ιερό ζώο. Τα προϊόντα της αγελάδας, όπως το γάλα και το τυρί, θεωρούνται αγνά και μπορούν να καταναλώνονται από τους πιστούς. Παρ’ όλα αυτά, οι συντηρητικοί και πιστοί Ινδουιστές είναι φυτοφάγοι και αποφεύγουν την κατανάλωση γάλακτος, κρεμμυδιών, σκόρδου, αυγών, καρύδας και πτηνών. Οι ευσεβείς Ινδουιστές νηστεύουν σε ειδικές περιπτώσεις για να τιμήσουν τους Θεούς του ή να μετανοήσουν. Η νηστεία είναι στοιχείο του Ινδουισμού και συνοδεύει την προετοιμασία για μεγάλα γεγονότα, όπως oι γάμοι και οι κηδείες.
Σιχισμός
Οι Ταϊλανδοί επιδίδονται σε νηστεία με αποχή από κάθε τροφή, από το μεσημέρι μέχρι το επόμενο πρωϊ. Γενικά, νηστεύουν και κατά τις ημέρες, που είναι υπερεκχειλισμένοι οι κυριότεροι ποταμοί της περιοχής τους και συνήθως κατά τον μήνα Μάρτιο. Σκοπός δε, των νηστειών είναι η επί του ευνοϊκότερου επίδραση των υδάτων στην εδαφική γονιμότητα
Από την στιγμή που οι Σιχ βαπτίζονται (γίνονται Amritdhari) μέσω της τελετής βαπτίσματος (Amrit Sanskar), απογορεύεται να φάνε κρέας που έχει προσφερθεί ως θυσία στον Θεό, (όπως το κρέας Halal των Μουσουλμάνων, ή το Kosher των Εβραίων) λόγω του ότι αυτό αποτελεί παραβίαση ενός από τους τέσσερις περιορισμούς στον Κώδικα Δεοντολογίας των Σιχ. Επιτρέπεται όμως να φάνε κρέας Jhatka (δηλαδή από ζώο που έχει πεθάνει μια κι έξω).
Αν και δεν υπάρχει καμία απαγόρευση στους Σιχ να τρώνε βόειο κρέας, είναι σαφές ότι οι Σιχ αποφεύγουν την κατανάλωση ως ένδειξη σεβασμού προς τους γείτονές τους Ινδουιστές.
Ιουδαϊσμός
Οι διαιτητικές απαγορεύσεις του Ιουδαϊσμού είναι αρκετά αυστηρές και δεν περιορίζονται μόνο στην περίοδο της νηστείας, αλλά αφορούν και στην καθημερινή ζωή των πιστών. Η τροφή που επιτρέπεται να καταναλώνεται από έναν πιστό Ιουδαίο ονομάζεται κασσέρ. Κασσέρ -kosher- είναι η κατάλληλη τροφή για κατανάλωση. Στην «Τορά» υπάρχει κατάλογος με τα ψάρια, τα πουλερικά και τα ζώα κασσέρ και περιγράφονται οι διαδικασίες της προετοιμασίας του φαγητού κασσέρ. Επίσης, σημειώνεται πως είναι πολύ σημαντική και η χρονική περίοδος της κατανάλωσης μιας τροφής.
Επειδή η θρησκεία των Ιουδαίων διδάσκει πως οι άνθρωποι είναι ό,τι τρώνε και ο εβραϊκός μυστικισμός -Καμπάλα- αποκαλύπτει ότι οι άνθρωποι επηρεάζονται από ένα σύστημα θετικής και αρνητικής ενέργειας που υπάρχει στον κόσμο, η τήρηση του κασσέρ στη διατροφή αυξάνει τη δυνατότητα να λαμβάνουν οι πιστοί μόνο θετική ενέργεια.
Ο Ιουδαϊσμός επιτρέπει στους πιστούς να καταναλώνουν κρέας που προέρχεται μόνο από «καθαρά» ζώα. «Καθαρά» ζώα θεωρούνται τα μηρυκαστικά ζώα με δύο οπλές, όπως τα βοοειδή, τα αιγοπρόβατα και το ζαρκάδι. Επιπλέον, για τους πιστούς είναι απαγορευμένη η κατανάλωση αίματος ακόμη και από αυτά τα καθαρά ζώα.
Στον Ιουδαϊσμό απαγορεύεται να συνδυάζεται το κρέας με τα γαλακτοκομικά προϊόντα, γιατί σύμφωνα με ερμηνεία που περιέχει το «Tαλμούδ» απαγορεύεται να μαγειρευτεί το μικρό του προβάτου στο γάλα της μητέρας του.
Θεωρείται πως μόλις ξεκινήσει κανείς ένα τέτοιο διατροφικό πρόγραμμα, παύει να έχει τις ίδιες ιδέες για το φαγητό. Ακόμη, η Χασσιδική φιλοσοφία εξηγεί πως η κατανάλωση κρέατος και γάλακτος ταυτόχρονα επηρεάζει δυσμενώς την ψυχή, γιατί το γάλα δίνει και συντηρεί τη ζωή, ενώ το κρέας είναι η απουσία ζωής. Οπότε, η κατανάλωση και των δύο μαζί προκαλεί πνευματική σύγκρουση.
Οι Εβραίοι γιορτάζουν τη Χανούκα, μια εβραϊκή γιορτή που, όπως όλες οι θρησκευτικές γιορτές των Εβραίων είναι κινητή. Γιορτάζεται για οκτώ νύχτες και μέρες, αρχής γενομένης από την 25η ημέρα του μήνα Kislev, σύμφωνα με το εβραϊκό ημερολόγιο, η οποία μπορεί να αντιστοιχεί σε οποιαδήποτε στιγμή από τα τέλη Νοεμβρίου έως τα τέλη Δεκεμβρίου. Τα φαγητά των ημερών είναι βασισμένα στο λάδι και ξεχωρίζουν οι λουκουμάδες (sufganiyah) και οι πατατοκροκέτες (latkes)
Μουσουλμανισμός
Οι Μουσουλμάνοι έχουν ως κανόνα ότι μπορούν να καταναλώνουν μόνο τρόφιμα που είναι «Χαλάλ», δηλαδή νόμιμα. Σύμφωνα με το Κοράνι, τα ζώα πρέπει να είναι καλά φροντισμένα και να αντιμετωπίζονται με σεβασμό. Τα τρόφιμα που απαγορεύεται να καταναλώνονται ονομάζονται «Χαράμ» και περιλαμβάνεται το χοιρινό, καθώς και κάθε ζώο που δεν σφάζεται για τρόφιμο, το αλκοόλ, το ψωμί και ζύμη που έχουν ξηρή μαγιά, οι λαγοί, τα βατράχια, οι χελώνες κα τα σαλιγκάρια.
Η νηστεία για τους μουσουλμάνους συνοδεύεται απαραιτήτως από προσευχή και φιλανθρωπίες και συνιστάται στην πλήρη αποχή από το φαγητό από την ανατολή μέχρι τη δύση του ηλίου. Η νηστεία γίνεται σε ανάμνηση της αποκάλυψης του Αλλάχ στον Μωάμεθ. Καθιερωμένες νηστείες είναι η Δευτέρα και η Πέμπτη, όπως και το γνωστό Ράμανταν. Το Ράμανταν είναι ένας από τους γνωστούς πέντε «στύλους» που πρέπει να ακολουθήσει ένας πιστός, αν θέλει να εξασφαλίσει μια θέση στον Παράδεισο. Κατά τη διάρκεια του Ράμανταν (28-30 ημέρες), οι Μουσουλμάνοι νηστεύουν (περίπου για 12 ώρες) και προσεύχονται. Μετά το ηλιοβασίλεμα, καταναλώνουν ένα γρήγορο γεύμα, το λεγόμενο «Σουχού», ενώ λίγο πριν την αυγή καταναλώνουν ένα ακόμα γρήγορο γεύμα, το «Ιφτάρ». Κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού, καταναλώνεται μεγάλη ποικιλία τροφίμων, πλούσιων σε ζάχαρη και λιπαρά, σε σχέση με τις υπόλοιπες ημέρες του χρόνου.
Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, τα οφέλη της νηστείας του Ράμανταν είναι η μείωση των επιπέδων της χοληστερίνης και η ελάττωση του σωματικού βάρους. Το καλό φαγητό πρέπει να περιέχει τρία βασικά συστατικά: θρεπτικά οφέλη και αποδοτικότητα στην παραγωγή της ενέργειας που απαιτείται, ελαφρότητα για το στομάχι και ευκολία της πέψης
Όπως βλέπουμε, η χορτοφαγία υπάρχει σε όλες τις θρησκείες από την αρχαιότητα. Δεν αποτελεί καινούργια τάση, αλλά μια αντίληψη για τη ζωή που προωθείτο για την ευημερία και τη μακροζωία των ανθρώπων, καθώς και την προστασία του φυσικού κόσμου.
Έχοντας αυτή τη σκέψη κατά νου, σε συνδυασμό με τα προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί στο περιβάλλον σήμερα, η ανάπτυξη της χορτοφαγίας γίνεται ακόμα πιο επιτακτική!
Βιβλιογραφία
Δελβινιώτη Ε, (2013), Πως η θρησκεία επηρεάζει τις διατροφικές επιλογές των πιστών, Αθήνα
Παπαγιαννάκη Μ, (2014), Θρησκεία και διατροφή, Αθήνα
Γιγουρτσής Γ, (2018), Χανούκα τα «Χριστούγεννα των Εβραίων, Αθήνα
Μαρία Σ, (2015), Φαγητό και Θρησκεία, Αθήνα
Ματάλα Λ, (2015), Διατροφή και πολιτισμός, Αθήνα
Φραγκούλης Α, (2014), Πολιτισμός και διατροφικές συνήθειες των πιστών ανά θρησκευτικό δόγμα υπό το πρίσμα της τουριστικής βιομηχανίας, Ηράκλειο
Κούτσικας Κ, Ορθόδοξη Χριστιανική Νηστεία: Μια περιοδική χορτοφαγική διατροφή, Θεσσαλονίκη
