Η μέλισσα είναι από τα αρχαιότερα πλάσματα του πλανήτη και θεωρείται το πιο πολύτιμο για την επιβίωση και τη διατήρηση της ισορροπίας του.
Υπάρχουν πολλά είδη μέλισσας, άλλα πιο μοναχικά και άλλα πιο κοινωνικά, ανάλογα με τον τρόπο που οργανώνουν τις φωλιές τους, τις λεγόμενες κυψέλες.
Οι μέλισσες είναι ως επί το πλείστον γένους θηλυκού. Μόνο το 10% είναι αρσενικού γένους. Αυτοί είναι οι αποκαλούμενοι κηφήνες, που η αποκλειστική ευθύνη τους είναι η γονιμοποίηση της βασίλισσας, δηλαδή της μέλισσας που αναλαμβάνει την αναπαραγωγή τους.
Οι υπόλοιπες μέλισσες, οι λεγόμενες εργάτριες, έχουν συγκεκριμένα καθήκοντα, μια που βοηθούν στην απόλυτα εύρυθμη λειτουργία της κυψέλης και κατ’ επέκταση των φυτών και ολόκληρου του οικοσυστήματος. Αυτά τα καθήκοντα καθορίζονται από έναν συνδυασμό γoνιδίων, ορμονών, αλλά και των περιστασιακών αναγκών που μπορεί να επιβάλλουν οι μεταβαλλόμενες συνθήκες στην κυψέλη.
Οι μέλισσες είναι υπέροχα έντομα, με μια μοναδική και γοητευτικά περίπλοκη μορφή επικοινωνίας,
βασισμένη στην όραση, την κίνηση και την οσμή, που ακόμη και οι επιστήμονες δεν κατανοούν
πλήρως. Είναι γνωστό πως επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω πολύπλοκων «χορευτικών» κινήσεων, και
βάσει έρευνας έχουν την ικανότητα της αφηρημένης σκέψης, καθώς και της αναγνώρισης των μελών
της οικογένειάς τους ανάμεσα σε άλλες μέλισσες στην κυψέλη.
Επικονίαση
Χάρη στις μέλισσες συντελείται η επικονίαση, η διαδικασία γονιμοποίησης και αναπαραγωγής των φυτών. Οι μέλισσες είναι κατά σύμπτωση επικονιαστές. Κινούνται από φυτό σε φυτό συλλέγοντας τη γύρη. Αυτή προσκολλάται στα τριχωτά τους σώματα και έρχεται σε επαφή με άλλα λουλούδια που επισκέπτονται.
Τα φυτά παράγουν νέκταρ για να προσελκύσουν τους επικονιαστές. Μια μέλισσα μπορεί να
επισκεφθεί μέχρι και 10.000 λουλούδια την ημέρα και 1.000-1.500 άνθη, προκειμένου να εξασφαλίσει την κατάλληλη ποσότητα στο στομάχι της για να ξεκινήσει η διαδικασία μετατροπής του νέκταρ σε μέλι.
Σύμφωνα με το Xerces Society, περίπου το 80% των ανθισμένων φυτών της Γης εξαρτώνται από επικονιαστές για την αναπαραγωγή τους. Ένας περίπατος στη φύση ή μια βόλτα στον κήπο θα μας πείσει για την αναγκαιότητα αυτών των σημαντικών εντόμων.
Παραγωγή μελιού
Αφού συλλέξουν το νέκταρ, θα το μεταφέρουν στην κυψέλη και θα το μετατρέψουν σε μέλι. Μέσα από μία πολυσύνθετη και εξαιρετικά απαιτητική διαδικασία, θα το αποθηκεύουν στις κηρήθρες για τις ανάγκες της κυψέλης. Το μέλι αποτελεί ζωτική γι’ αυτές τροφή, ιδιαίτερα κατά τον χειμώνα.
Κάθε μέλισσα παράγει μόλις 1/4 μιας κουταλιάς της σούπας μέλι στη διάρκεια της ζωής της, ενώ χρειάζεται η επικονίαση δύο εκατομμυρίων λουλουδιών για την παραγωγή ενός κιλού μελιού.
Μελισσοκομία
Η ευρωπαϊκή μέλισσα (Apis mellifera) είναι ένα είδος κοινωνικής μέλισσας που έχει εξημερωθεί για την επικονίαση των καλλιεργειών και την παραγωγή μελιού.
Οι μελισσοκόμοι παίρνουν το μέλι από την κυψέλη και, για να τις κρατήσουν στη ζωή, το αντικαθιστούν συνήθως με ειδικά σάκχαρα, που έχουν ως κύριο συστατικό την άσπρη ζάχαρη, τα οποία όμως δεν περιέχουν τα θρεπτικά στοιχεία, τα λίπη και τις βιταμίνες που έχει το μέλι. Έρευνα έδειξε ότι η κατανάλωση τροφής που αντικαθιστά το μέλι εμποδίζει τις μέλισσες να εκτεθούν σε ουσίες που τις βοηθούν να καταπολεμούν τις τοξίνες, όπως αυτές που υπάρχουν στα φυτοφάρμακα.
Αυτή η διαδικασία αναγκάζει τις μέλισσες να εργαστούν σκληρά από την αρχή για να παραγάγουν το μέλι που αφαιρέθηκε.
Επίσης, ο υψηλός αριθμός των εκτρεφόμενων μελισσών μπορεί να βλάψει ενεργά τους πληθυσμούς των άγριων μελισσών, επειδή ανταγωνίζονται για το νέκταρ και τη γύρη. Αυτό δεν είναι τόσο πρόβλημα όταν τα λουλούδια είναι άφθονα, αλλά δυστυχώς η έλλειψη λουλουδιών είναι ένας από τους κύριους παράγοντες πίσω από τη μείωση των πληθυσμών των μελισσών. Εξαιτίας της μαζικής εκτροφής τους έχει μειωθεί και ο αριθμός των βομβίνων (ενός άλλου είδους άγριας μέλισσας — οι γνωστοί μπάμπουρες) και πολλών ειδών πτηνών.
Επιπλέον, οι κυψέλες μελισσών αποτελούν αντικείμενο τακτικών εμπορικών συναλλαγών σε τοπικό και διεθνές επίπεδο, επιτρέποντας την ταχεία εξάπλωση ασθενειών και παρασίτων. Αυτά μπορεί να διαχέονται από διαχειριζόμενες κυψέλες σε πληθυσμούς άγριων μελισσών και να εξαπλώνονται μεταξύ τους όταν αυτές επισκέπτονται το ίδιο λουλούδι.
Τέλος, οι πληθυσμοί των εκτρεφόμενων μελισσών ορισμένες φορές υποκύπτουν σε μια ασθένεια που ονομάζεται «διαταραχή κατάρρευσης της αποικίας», την οποία οι επιστήμονες συνδέουν με το άγχος διαχείρισης, τη δηλητηρίαση από φυτοφάρμακα και την ανεπαρκή αναζήτηση τροφής ή την κακή διατροφή. Λόγω του σημαντικού κινδύνου των φυτοφαρμάκων, η Ευρωπαϊκή Ένωση το 2018 απαγόρευσε μια κατηγορία αυτών που ονομάζονται νεονικοτινοειδή, τα οποία συνδέονται εδώ και πολύ καιρό με θανάτους μελισσών.
20 Μαΐου: Παγκόσμια Ημέρας Μέλισσας
Ο ΟΗΕ, θέλοντας να αναδείξει την τόσο σημαντική συμβολή των επικονιαστών μελισσών στην αειφόρο ανάπτυξη αλλά και τις απειλές με τις οποίες έρχονται αντιμέτωπες, όρισε την 20η Μαΐου ως Παγκόσμια Ημέρα Μέλισσας.
Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε
Θα μπορούσαμε να φυτέψουμε διάφορα είδη λουλουδιών, με διαφορετικά άνθη και χρώματα, που ανθίζουν σε διαφορετικές περιόδους του έτους, προσελκύοντας έτσι διαφορετικά είδη μελισσών στον κήπο μας ή στη βεράντα μας.
Καλό θα ήταν να αποφεύγουμε φυτοφάρμακα, μυκητοκτόνα και ζιζανιοκτόνα. Το πιο σημαντικό από όλα όμως είναι να αφήσουμε το μέλι στις μέλισσες, που δουλεύουν τόσο σκληρά για να το έχουν και που αποτελεί θεμελιώδες τρόφιμο για την επιβίωσή τους, επιλέγοντας άλλα
φυσικά γλυκαντικά όπως το σιρόπι σφενδάμου, τη μελάσα, το σιρόπι αγαύης, τη ζάχαρη καρύδας ή προϊόντα από χουρμάδες.
